Balon balıklarının ölümcül olduğunu anlamamız için kaç kişinin daha ölmesi gerekiyor?

Son yıllarda kıyılarımız, Süveyş Kanalı üzerinden Akdeniz’e gelen ve Çanakkale’ye kadar tüm kıyılarımızda görülmeye başlanan zehirli balon balığı olgusuyla karşı karşıya kalmaktadır. Birçok olumsuz olayla gündeme gelen bu olguyu yıllardır kaygıyla ve ilgiyle izliyoruz. Çoğunlukla Akdeniz’e kıyısı olan illerimizde karşılaştığımız ısırılma, zehirlenme ya da balıkçılara zarar verme haberlerine dün eklenen yeni bir tanesi sorunun ne derece önemsenmesi gereken ancak o kadar da önemsenmeyen bir potansiyeli olduğunu ortaya koymuştur. En yakın Akdeniz sahiline yüzlerce km uzakta olan bir ilimizde yani Van’da, bir insanımız balon balığı zehirlenmesinden dolayı hayatını kaybetti.

Üzülerek yaşadık ki, ülkemizde balon balığı olgusu iyi niyetli çabalara rağmen doğru yönetilemiyor… Son bir yılda ölüm sayısı açısından, balon balığını yoğun olarak tüketen Japonya’yı yakaladık. Umarım bir an önce gerekli önlemler alınır ve daha fazla ölüm gerçekleşmez.

2003 yılında kıyılarımızda ilk balon balığının yakalanmasından bu güne hızla yayılan balon balıkları Yunanistan'dan İtalya'ya, Tunus'tan Mısır'a, Cezayir'den, İspanya'ya kadar tüm Akdeniz’i işgal etti. Balon balıklarının istilacılığını ve taşıdığı tehdit potansiyelini erken keşfeden Avrupa Birliği balon balıkları için çok erken önlem almaya başladı ve balon balıklarının yer aldığı Tetraodontidae familyasının tamamının avlanmasını, karaya çıkarılmasını ve satışını tamamen yasakladı. Bu önlemler ve erken müdahale AB ülkelerinde, balon balıklarından kaynaklı bir ölümlü zehirlenme yaşanmıyor. Fakat ülkemizde son aylarda yaşanan ölümler, balon balıkları ve bu balıklardan kaynaklı risklerin doğru yönetilemediğini ortaya koyuyor. Önlem almada geciken ve aldığı önlemlerden de sorunu tam olarak anlamadığı anlaşılan ülkemizde ilerleyen dönemlerde balon balığı kaynaklı ölüm ve zehirlenmelerin yaşanmaya devam edebileceği ihtimalini ortaya koyuyor. Gelinen bu noktada sorulması gereken bazı sorular da yok değil.

• Tüm balon balıkları ödürücü olabildiği halde maalesef 2020 yılına kadar sadece iki balon balığının avlanması yasaktı, neyse ki bu sayı arttırıldı ama “neden tüm familya yasak kapsamına alınmıyor?”
•  
• Balon balıklarının kuyruklarının 5 TL karşılığı toplanması uygulamasının amacı neydi? Balon balıklarının halk sağlığı açısından risklerini mi azaltmak yoksa balon balığı populasyonunu mu dengelemek? Sadece tek bir türün toplanması diğer zehirli türlerin toplanmamış olması halk sağlığı riskinin çok da göz önüne alınmadığını göstermiyor mu? Amaç eğer ki balon balığı populasyonunun azaltılmasıysa, tüm Akdeniz’i istila etmiş balıkların yerel önlemlerle azaltılabileceğini düşünmek tam anlamıyla “aşırı iyimserlik” olmaz mı? Bunun için yapılan ödemeler de kaynak israfı değil midir? Kuyruk toplama teşvik uygulaması belki balıkçının balon balığından kaynaklı zararını tazmin etmeyi amaçlıyordu. Anlaşılabilir olan bu gerekçe için insanlara balon balığı getirmelerini söylemek ne kadar doğru bir yaklaşımdır. Üstelik belirlenen 1 milyon balık kuyruğu hedefine bile ulaşılamadı. Balon balıklarının zehri açık yaradan bile zehirlenme ve hatta ölüme neden olabilecekken neden balığın bir organının kesilip balıkçı/vatandaş bu riske sokulmaktadır?

• Amatör balıkçılığı düzenleyen “5/2 Numaralı Amatör Amaçlı Su Ürünleri Avcılığının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ”de balon balıklarına dair neden bir kısıtlama yok? Hatırlayın 2020 yılında Antalya’da hayatını kaybeden vatandaşımız olta ile yakaladığı balon balığından zehirlenmişti! Balon balığı avlayan bir amatör balıkçı yakaladığı balığın etini çıkarıp başka bir insana vermesi durumunda ne gibi bir yasal yükümlülük ile karşı karşıyadır, bilmiyoruz. Bu problemlerden ve risklerden kurtulmak için balon balıklarının avlanması amatör balıkçılar için de acilen familya düzeyinde yasak kapsamına alınmalıdır.

• Balon balıklarının Japonya’ya ihraç edilmesi düşüncesi, ne kadar gerçekçidir? Kıyılarımızda yaşayan balon balıklarının Japonya Sağlık Bakanlığının izin verdiği 22 balon balığı türünden farklıdır. Ayrıca kıyılarımızdaki balon balıklarının insan tüketimine yönelik ihracı gerçekçi bir düşünce değildir. Balon balıkları hakkında olmaması gereken bir algı oluşturan bu söylemlerden derhal vaz geçilmeli ve balon balığı gerçeği kabul edilerek buna göre ayakları yere basan ve tüm familyayı kapsayan önlemler alınmalıdır.

• Son olarak balon balığı yediğini ve ölmediğini söyleyen farklı meslek gruplarından insalara şunu da sormak gerekiyor, “Balon balıklarının ölümcül olduğuna inanmamız için kaç insanın daha ölmesi gerekiyor?”

Balon balığı tüketmeyin ve tüketilmesine izin vermeyin!

Doç. Dr. Ali Rıza Köşker

Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi