Ömer Faruk Kara "Karadeniz’e Mersin Balığı Yavru Salımı Çalışmalarına Hatırlatma ve Katkı"

“Balık Haber” sitesinde çıkan “Bakan Yumaklı Sinop’ mersin balığı salımı programına katıldı” başlıklı yazıda, Sakarya’dan Sinop'a kadar olan sahillerimizde Karadeniz’e 11.000 adet mersin balığı yavrusu salındığını okudum. Nesli tükenmekte olan bu türün bilim insanının kontrolünde üretilerek denizel kaynakların zenginleştirilmesi takdiri şayandır. Bu uğurda emeği geçen kurum ve kuruluşları şahsen can-ı gönülden kutlarım.  Mersin balığının üretim ve yetiştiriciliği konularında İran’ın Hazar denizi kıyısında bulunan “Bender-Pehlevi Mersin balığı üretim tesislerinde” bulunmuş ve çalışmış biri olarak, Mersin balığı yavrularını tatlı su yetiştirme havuzlarından alınıp, direk denize salınmasının, yavru balığın hayatta kalma yüzdesini riske atacağını hatırlatmak isterim.  

Bu balıklar tatlı suda üretilir, büyüme ve beslenme gelişmeleri denizde yani tuzlu suda gerçekleşir. Tüm hayatları boyunca tatlı suda yaşayan ve havyar elde edilen türü de vardır. Resimde gördüğüm tür RusMersin balığı (Acipenser gueldenstaedtii) olup, gelişimini denizde tamamlar ve yaklaşık 8 senede eşeysel olgunluğa erişir. Yumurtlama ve çiftleşme için, içgüdüsel olarak salıverildiği nehre dönen, yavaş büyüyen, 2.3 metre boya, 115 kg. ağırlığa, dişi balıklar vücut ağılığının %20 kadarı havyar verimine sahip olup, 45 yıl yaşayabilirler. 

Bakanlıkça denize salınan bu yavru balıkların eşeysel olgunluğa erişinceye kadar hayatta kalabilmeleri birçok faktörün etkisi altındadır. Yavru mersin balıklarını denize salınma yöntemi, debisi yüksek büyük nehirlerin, deltasından yaklaşık 7-8 km. nehir yatağına doğru (membaa) salınır. Yavru balıklar, muayyen bir süreçte, nehrin denizle birleştiği yerde denizle buluşur ve tuzlu suya adapte olurlar. Eşeysel olgunluğa erişinceye kadar yaşam alanları deniz ve deniz tabanıdır. Gerek nehirden denize olan salım da, gerekse denizde birçok olumsuz faktörün (ortama adapte olma sırasında, değişen ortam koşulları, karnivor balıkların yemini oluşturması, nehir deltalarına kurulan dip ağları ve sürütme ağlarınca(trol) balıkçının isteği dışında avlanması vb.)  etkisi altında kalacaklardır.

Günümüzde Karadeniz'de, yaklaşık 180 kadar trol takımı vardır. Bu takımların 225 gün olan av sezonu içinde (yasal av sürecinde), trol balıkçısının isteği dışında, denize salınmış olan yavru mersin balıkları, eşeysel olgunluğa erişinceye kadar trollerin av materyalleri arasında olacaklardır(avlanacaklardır). Bu varsayım yavru mersin balıklarının Karadeniz'de olan gelişim ve büyüme süreçlerinde, mersin yavru balıkların doğal ölüm oranlarını kat be kat yükseltecektir.

Karadeniz’de nesli tükenmek üzere olan mersinbalığı stoklarını eğer; yeniden eski günlerine taşımak istiyorsak, yukarda sözünü ettiğim trol balıkçılığını ve mersin yavru balıklarını nehre salarken nehir deltalarında olan dip ağ balıkçılığına, balık salım sürçlerinde makul yasaklar getirmemiz gerekir. Yine mersin balığı yaklaşık 8 yıl içinde eşeysel olgunluğa eriştiği için, Karadeniz trol balıkçılığına en az on yıl içinav yasağı getirmek gerekir. Çünkü mersin balığı demersal bir balık olup, trol takımlarının isteği dışında, trolün avı olacaktır. Buda denize aşılanmış mersin balıklarının hayatta kalma şansını azaltan en büyük faktördür.   

Mersin balığı stokları için Karadeniz trol balıkçılığına getirilen on yıllık av yasakları şartları altında, Karadeniz’e akan büyük nehirlerden salınan yıllık toplam mersin balık yavrularının yaklaşık %3 nün 8 sene sonra salındıkları nehirlere çiftleşmek (üreme) için gelecekleri varsayılmaktadır.

Karadeniz Mersin balığı stokları için düşünülen yenilenmede, trol balıkçılığı için, on senelik av yasağı ve balık salınan nehir ağızları dip ağ balıkçılığına sınırlı süreli av yasağı getirilmezse, iyi niyetli yapılan projeden verim almak söz konusu olamaz.

Bu konunun ekonomik boyutu, her sene Karadeniz’e dökülen büyük nehirlerin denize 7-8 km. olan mesafeden bırakılan senelik toplam mersin yavru balık adedi ile ölçülebilir. Örneğin, bu sene için, bir milyon (1 000 000) yavru balığı denize saldığımızı düşünürsek 8 sene sora, bu balığın yüzde üçünün (% 3) sağ kaldığı varsayımı ve dişi erkek oranı bire bir ise, toplam 30 000 mersin balığının 15 000 den havyar ve et elde edebiliriz. 15 000 dişi balığın havyar miktarı tahmini her bir balık ortalama 25kg.var sayıldığında, ortalama 25kg.balıktan 5 kg. havyar elde edildiğinde, üretilen havyar miktarı, yaklaşık 75 ton olacaktır. Yaklaşık et olarak elde edilen dişi balıkta 250-300 tondur. Ayrıca, erkek mersin balıklarından da 300 ton balıketi elde edilecektir.

Söz konusu tahmin edilen üretim, gerek havyar gerek se balıketi piyasa eder fiyatları ile karşılaştırdığınızda, gündeme taşınan projenin getirisinin, Karadeniz trol takımlarına on sene için, zorunlu görünen av yasağı giderini karşılar mı?

Bu proje kapsamında, Tarım Bakanlığının “Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsün” ce kültüre alınan kalkan balığı yavrularının yine mersin balığında olduğu gibi, tüm Karadeniz’e akan nehirlerin deltalarından denize salınması, şüphesiz Karadeniz kalkan balığı stoklarının eski günlerine kavuşup, yenilenmesi, mersin balığına nazaran daha erken olacaktır. Nedenine gelince; Kalkan balığı mersin balığına nazaran daha erken,  4-5. yaşında eşeysel olgunluğa erişir. Mersin balığı projesi kapsamında Karadeniz’ trol av yasağı getirildiğinde, kalkan balığının troller tarafından gerçekleştirilen aşırı avcılığı ortadan kalkacağı ve kalkan balığı stokları on senelik süreçtekendilerini en az doğada olan üremeyleiki kez yenileyebilecektir. Kalkan balığının Karadeniz’de olan avcılığı, yalnız olta ve kalkan ağ balıkçılığı şeklinde gerçekleşmelidir. 

Emk. Öğ. Gör. Ömer Faruk Kara

Deniz ve Balıkçılık Bilimcisi