Ömer Faruk Kara "TBMM Balıkçılık Araştırma Komisyonu Üyelerine Hatırlatma"

Deniz balıkçılığımızda on yıllardır devam eden çöküşün önlenmesi ve balıkçılığın verimli düzeyde sürdürülebilir bir boyut kazanması amacına yönelik olarak 2023 yılında TBMM’nde “Balıkçılık Araştırma Komisyonu” kurulduğu ulusal ve yerel basında geniş boyutlu olarak yer aldı. Geçen bir yılı aşkın süreç içerisinde Komisyon tarafından gerçekleştirilen çalışmaların rapor içeriği henüz yayınlanmadığı ve kamuoyunun da bilgisine sunulmadığı için olası öngörülen öneri ve sonuçlar üzerinde yorum yapabilme olanağımız şimdilik mevcut değildir. 

Geçtiğimiz hafta 14.07.2024 tarihinde Vira Haber sitesinde “Yeni Av Sezonu Öncesinde Palamudun Görüntü Vermesi Balıkçıları Umutlandırdı” başlığı taşıyan bir haber yer aldı. Bu haber balıkçılık camiasının umuda yelken açmasına neden olmasının yanı sıra toplumun da memnuniyetine neden oldu. 

Aslında gönül, umut aşılayan bu bilgi kaynağının bir haber sitesi olmayıp ülkemizde var olan Su Ürünleri Araştırma Enstitüleri ile Su Ürünleri Fakültelerindeki balıkçılık bilimcilerinin, devamlılığı olan ve kesintisiz sürdürülmesi gereken araştırmalar sonucu, elde ettikleri stok tespit çalışma veya günlük balık yumurta verimliliği çıktılarına dayanan, somut bilimsel bulgulardan olmasını arzu ederdi. Çünkü o zaman haberin içeriği bilimsel verilere dayalı olacağından anlamı ve geçerliliği de o oranda yoğun olacaktı.

Bununla beraber geçmişe dönük (2014-2023) 10 yıllık deniz balıkları istatistiği kayıtları incelendiğinde palamudun (Sarda sarda) yıllık üretimi bir sene yoğun av verip ikinci sene ilk senenin %20’si kadar olduğu, yine diğer senelerde de bir sene yoğun diğer sene yok denecek kadar az av verdiğidir. En son 2022 senesinde yaklaşık 50 bin ton balık/yıl; 2023 de ise 2 bin ton balık/yıl av vermiştir (Şekil ve tablo 1).  İstatistiki veri akışına göre bu yıl palamudun var yılı olacağı sonucu çıkmaktadır.

Vira Haberdeki yazıda “Palamudun bu sene erken görünmesi yeni sezonda bol olacağı işaretini verdiğini belirten balıkçılar, iyi bir sezon beklediklerini ifadeettiler. Kıyı balıkçıların az da olsa oltasına takılan çingene palamudu yeni sezon için umutları artırdı. Denizlerde av yasağının 1 Eylül'de kalkmasının ardından büyük tekneler sezona palamut avıyla başlayacak”şeklindeki umut söylemi aslında gizli bir tehlikenin de gözlerden kaçırıldığının göstergesidir. Çünkü balıkçılık eğitimini almış ve özellikle stok araştırmaları konusunda uzmanlaşmış bilimcilerce bu haberin yorumlanması ise denizlerimizde endüstriyel avcılığın başlangıç tarihinin kesinlikle 1 Eylül olmaması gerektiğidir

Tablo 1.  Son on yılda Türkiye denizlerinde en fazla avlanan ve ekonomikönemi olan pelajik balıkların (yıl/ton

                 balık) olarak miktarlar (Kaynak: TÜİK).

Şekil:1 Türkiye denizlerinde son 10 yılda en fazla avlanan balık türü hamsidir.(Kaynak; TÜİK)

       Karadeniz de kıyı balıkçısının çapari oltasına takılan palamut vonozu

Av sezonu Endüstriyel Av Gücü İçin Neden 1 Eylül Olmamalıdır.

Aslında endüstriyel balıkçıların dört gözle bekledikleri 1 Eylül tarihi ile ilgili geleneksel uygulamanın ötelenmesi fikrinin bu camiada büyük oranda hoşnutsuzluk yaratacağı kuşkusuzdur. Bu öteleme düşüncesi/fikri bu makaleyi yazanın kişisel bir tasarrufu değildir. Balıkçılık bilimcileri doğanın işlevselliği açısından gerekli araştırmaları yapar ve ülke balıkçılığına katkı yapmalarının yanı sıra balıkçılık sektörünün de kalkınmasının zeminini yaratırlar. Şayet bilimsel sonuçlar klasik alışkanlıkların dışına çıkan sonuçlar veriyorsa ona uymakta her zaman yarar vardır. Uyulmaması durumunda oluşacak gizli kayıplar hep balıkçılık sektörü hanesine yansıyacaktır.

Endüstriyel balıkçı kesimi neden 1 Eylül’de sezonu açmamalıdır sorusunun gerekçelerini özetle şu şekilde açıklamak olasıdır. Türkiye denizleri ekonomik önemi haiz pelajik balık türlerinin %90-95’inin denizlerimizde olan yumurtlaması anavaşya göçü aşamasında mayıs, haziran ve temmuz ayları süresinde gerçekleşir. Palamut ve lüfer balıkları damayıs, haziran ve temmuz aylarında yumurtaları olgunlaştıkça peyderpey yumurta bırakırlar.

Eğer birim av gücü yüksek gırgır ve trol endüstriyel av takımlarına 1 Eylül tarihi av sezonu olarak açılırsa, bu takımlar mayıs, haziran ve temmuz aylarında yumurtadan çıkmış 2-3-4 aylık genç sıfır yaşında mevcut stoku yenileyecek bireyleri avlayacaktır. Bu bireyleri yumurtlayan anaçlar denizin sıcak olması nedeniyle dağınık gezer, dağınık gezen balık gırgır takımları için ağ dökmeye ekonomik açıdan değmez. Genç bireyler düşmanlarından kaçar ve sığ sulara yakın yem peşinde sürü oluşturur. 2-3 aylık palamut (vanoz-gaco 10 cm. 40gr.) ve lüfer (defne yaprağı, 10 cm. 50gr.) yavrularının diğer ekonomik önemi olan türlerden farkı, karnivor (dişli-yırtıcı) oldukları için, büyüme hızları fazla olup, kısa zaman aralığında, örneğin palamut vonozu eylül-ekim arasında 15-20 cm. boy 150-250 gr. ağırlığa; ekim-kasım arasında 20-25 cm. boy ve 250-350 gr. ağırlığa erişir.  Halk arasında bu boy palamuda çingene palamudu denir. Kasım ayı ve bunu takip eden aylarda palamut 30-35 cm. boy ve 800-900 gr. ağırlık kazanır. 1+ ve 2 yaşında eşeysel olgunluğa erişir. Palamut 40-45 cm. boya ve 800-1100 gr. ağırlığa eriştiğinde kestane palamudu ismini alır. Daha büyük boydaki palamutlar, sırayla zindan delen, torik, sivri, altıparmak ve peçuta olarak isimlendirilir.

Geleneksel olarak 1 Eylül tarihi endüstriyel balık avcılığına açıldığında filonun avcılığı gelecek senenin stokunu yenileyecek sıfır yaş grubu balıkların avlanılması üzerine olacaktır. Buna balıkçılık literatüründe stoku yenileyebileceklerin yoğun avcılığı (growth overfishing)denir. Bu kategoride balıkçılık doğal olarak genç ve çok küçük bireyler üzerine yoğunlaşacaktır. Sonuç itibariyle birey açısından fazla balık avlanacak fakat ağırlık açısından ise düşük verim elde edilecektir. 

Bu özet bilginin ışığı altında denizlerimizde 2024-2025 av sezonunda yoğun stok oluşturacağı varsayılan palamudun ve hatta lüferin sürdürülebilir balıkçılık açısından av sezon takviminin endüstriyel balık av gücü aktivitesinin merkezi otorite tarafından 1 Kasım tarihine çekilmesi, bilimsel görüş ve öneriye uyum sağlanması açısından balıkçılık bilimcilerine de saygının somut bir göstergesi olacaktır.

Şayet, av sezonu eskisi gibi devam ederse, endüstriyel balık av gücü (gırgırlar) eylül-ekim tarihlerinde palamut –lüfer balıklarının 4-5 aylık yavrularını avlayacaklar ve av küçük bireyler üzerine yoğunlaşması nedeniyle, birey adedi fazla ama ağırlık açısından az ürün elde edilecektir. Av sezonu 2 ay ötelendiğinde ve avcılık 4 ay (kasım-aralık ocak şubat) ile sınırlandığında, en az eylül–ekim aylarında avlanmayan balık adedine yakın balıklar gelecek senenin stokunu yenileyecek düzeyde yumurta bırakma şansına kavuşacaklardır.  Bu da balıkçılığın sürdürülebilirliğine olanak yaratacaktır.

Son söz

Sade ve sakin bir yaşamın karmaşa ve problem dolu bir yaşamdan daha iyi olduğunu belirten “Şalgamın seyreği sıkından iyidir” atasözünün endüstriyel balıkçılık camiasının ve balıkçılıktan sorumlu merkezi otoritenin yanı sıra TBMM Balıkçılık Araştırma Komisyonunca da dikkate almasında yarar vardır.

Emk. Öğr. Gör. Ömer Faruk KARA

Deniz ve Balıkçılık Bilimcisi